Իրանական ծագման որոշ ձիանուններ Ֆիրդուսիի «Շահնամե»-ում
DOI:
https://doi.org/10.46991/BYSU:B/2024.15.2.056Keywords:
Ֆիրդուսի, Շահնամե, ձի, ձիանուն, եզր, բառիմաստ, ծագում, նախաձև, միջնադարյան բառարանAbstract
Ձին բացառիկ դեր և նշանակություն ունի իրանական ժողովուրդների կյանքում և մշակույթում։ Իրանցի մեծ բանաստեղծ Աբուլ Ղասեմ Ֆիրդուսիի «Շահնամե»-ի բացառիկ բառապաշարն անսպառ աղբյուր և ներքին հզոր ուժ է համարվում ժամանակակից պարսից լեզվի զարգացման համար: Այստեղ ուրույն ու ստվար մասն են կազմում կենդանական աշխարհին վերաբերող բառերը: Գեղարվեստական խոսքի մեծ վարպետը դրանք կիրառում է ինչպես բնության, շրջակա միջավայրի, այնպես էլ քաջ ու արի հերոսների նկարագրության, արքաների թագադրման, արքունիքի կանանց և նրբակազմ գեղուհիներին գովերգելու ժամանակ: Ֆիրդուսին «Շահնամե»-ում կիրառում է ձիու՝ երեք տասնյակից ավելի անվանումներ՝ ռազմական գործողությունների միջոցի, ընտանի բեռնակիր կենդանու և փոխադրամիջոցի նշանակությամբ։ Հանդիպում են նաև ձիանուններ, որոնք պայմանավորված են ձիու ֆիզիկական և արտաքին առանձնահատկություններով: Սույն հոդվածի շրջանակներում կանդրադառնանք «Շահնամե»-ում վկայված իրանական շերտի ձիանուններից մի քանիսին՝ asb, čarme, bur, tāzi, tak, takāvar, xeng, raxš / Raxš, samand/ Samand, sīyāh/ Sīyāh, դրանք ենթարկելով ձևաբանական և ստուգաբանական քննության:
References
Բժշկարան ձիոյ և առհասարակ գրաստնոյ (ԺԳ դար), աշխատասիրությամբ Բ․ Լ․ Չուգասզյանի, Երևան, 1980, 271 էջ։
Գ. Պալատացի, Բառարան պարսկերէն ըստ կարգի հայկական այբուբենից, ’ի Կոստանդնուպօլիս, Յօրթագեօղ, 1826, 715 էջ:
Գ․ Ջահուկյան, Հայերեն ստուգաբանական բառարան, Երևան, 2010, 820 էջ:
Գ․ Փեշտըմալճեան, Բառգիրք Հայկազեան լեզուի, Ի Կոստանդնուպօլիս, 1844-1846, 2 h., հ. 1, 764+164 էջ, հ. 2, 952+19 էջ։
Գիրք վաստակոց, Վենետիկ, Վանք Մխիթարայի Ս. Ղազար, 1877, 263 էջ։
Գրիգոր Մագիստրոսի «Թղթերը», Աղէքսանդրապօլ, 1910, 352 էջ:
Զ․ Խաչատրյան Ասպ «ձի» ձևույթը հայերենի իրանական ծագման բառապաշարային միավորներում, Կանթեղ, 1 (74), Երևան, 2018, էջ 60-68:
Զ. Խաչատրյան, Ձիանունները պարսկերենում և հայերենում. համեմատական ուսումնասիրություն, բանասիրական գիտությունների թեկնածուի գիտական աստիճանի հայցման սեղմագիր, Երևան, 2019:
Է. Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, 1, 670 էջ։
Լ. Խաչատրյան, Գրաբարի բա¬ցատրական բառարան (Ձևաբանորեն տարարժեք բառեր), Երևան, 2003, 384 էջ։
Լ. Շ․ Հովհաննիսյան, Հայերենի իրանական փոխառությունները, Երևան, 1990, 302 էջ։
Հ․ Հյուբշման, Հայերենի քերականություն, 1 մաս, Երևան, 2003, 604 էջ:
Հայր Գաբրիէլ Աւետիքեան, Հայր Խաչատուր Սիւրմէլեան, Հայր Մկրտիչ Աւգերեան, Նոր բառգիրք հայ¬¬¬¬կազեան լեզուի, Վենետիկ, 1836-1837, I, 1128 էջ:
Հր․ Աճառյան, Հայերեն արմատական բառարան, Երևան, 1971, 4 հ.:
Հր․ Աճառյան, Հայոց անձնանունների բառարան, Երևան, 1942-1962, 5 h.:
Մ. Աբիկեան, Ընդարձակ բառարան տաճկերէն հայերէն, Կ.Պոլիս, 1892, 670 էջ։
Պ. Զէքի Կարապետեան, Մեծ բառարան օսմաներէնէ հայերէն, Պոլիս, 1912, 968 էջ։
Ռ. Ղազարեան, Գրաբարի բառարան, Երևան, 2000, II, 648 էջ:
Ռաղիյե Քարիմզադե Նաղշինե, Շահնամեի բառապաշարի քննությունը, Երևան, 2015, 131 էջ (չհրատարակված ատե¬նա¬խո¬սու¬թյուն)։
Փ. Բուզանդ, Հայոց պատմություն, Երևան, 1987, 455 էջ։
Ֆիրդուսի, Շահնամե, թարգ․ Ս. Ումառյան, Երևան, 1975, 526 էջ։
В. И. Абаев, Историко-этимологический словарь осетинского языка, Москва-Ленинград, 1958, 4 т., т. I, 1958, 655 ст., т. II, 1973, 448 ст., т. III, 1979, 358 ст., т. IV, 1989, 325 ст.
В. И. Абаев, Осетинский язык и фольклор, Москва, 1949, I, 601 ст․
В. С. Расторгуева, Д. И. Эдельман, Этимологический словарь иранских языков, Mосква, 2003, т․ II, 274 ст․
Геродот, «История», Ленинград, 1972, VII/ 40, 600 ст․
И. М. Стеблин-Каменский, Этимологический словарь ваханского языка, Санкт-Петербург, 1999, 480 ст․
Ксенофонт, «Анабасис», Москва, Ленинград, 1951, 303 ст․
Ксенофонт, «Киропедия», Ленинград, 1977, 332 ст․
М. Фасмер, Этимологический словарь русского языка, Москва, 1986, I, 573 ст.
О. Касимов, Лексика «Шахнаме» Абулькасима Фердоуси, Душанбе, 2011 (диссертация на соискание у¬ченой степени доктора филологических наук), 325 +8+5 ст․ (չհրատարակված)։
Страбон, «География», Москва, 1879, XI, ст․ 540
Эсхил, Трагедии, Москва, 1989, 609 ст․
Ю. Рубинчик, Персидско-русский словарь, Москва, 1985, 2-х т., 864 ст․
’A. Dehxodā, Loγatnāme-ye Dehxodā, Tehrān, 1993/94, 14 j., ǰ. I, 1532 s., ǰ. II, -3067 s., ǰ. III, -4616 s., ǰ. IV, -6170 s., ǰ. V, -7722 s., ǰ. VI, -9274 s., ǰ. VII, -10826 s., ǰ. VIII, -12378 s., ǰ. IX, -13930 s., ǰ. X, -15472 s., ǰ. XI, -17034 s., ǰ. XII, -18586 s., ǰ. XIII, - 20138 s., ǰ. XIV - ǰ. 22506 s.
’A. Salāmi, Guyeš-e davāni, Tehrān, 2002, 540 s.
A. Dehxodā, Amsāl o hekam, Tehrān, 2000, 4 ǰ., ǰ. I, 572 s., ǰ. II, 573 -1170 s., ǰ. III, 1171-1706 s., ǰ. IV 1707-2064 s.
A. Ferdowsi, Šāhnāme, Tehrān, 1361/1982, 6 ǰ., ǰ. I-II, 992 s., ǰ. III-IV, 993-2002 s., ǰ. V-VI, 2003-260 s. +246 s.
ʾA. Nafisi, Farhang-e Nafisi, Tehrān, Entešārāt-e «Xayyām», 1355/1976, 5 ǰ., ǰ. I, 766 s., ǰ. II, -1581, ǰ. III, -2283 s., ǰ. IV, -3001 s., ǰ. V, - 4022 s.
ʼA. Salāmi, Guyeš-e davāni, Tehrān, 2002, 540 s.
Abd-al-Rašid Tatavi, Farhang-e Rašidi, Tehrān, 1976, 2 j., ǰ. I, 812 s., ǰ. II, 1532 + 75 s.
B. Gharib, Rābete-ye asb o savār dar zabānhā-ye irāni, The Connection of the Horse and the Rider in Iranian Languages Iran Nameh 2, 1393/2014, 189 s.
Chr. Bartholomae, Altiranisches Wӧrterbuch, Strassburg, 1904 (Berlin, 1961), 2000 p.
D. N. Mackenzie, A concise Pahlavi Dictionary, London, 1971, 235 p.
E. Zarqāni, Raxš va vižegihā-ye u dar Šāhnāme-ye Ferdowsi, Mašhad, Faslnāme-ye taxa¬sosi-e adabiyāt-e fārsi-e danešgāh-e Azād-e eslāmi-e Mašhad, 1387/2008, dou¬re-ye V, š. 19, 199 s.
F․ Wolff, Glossar Zu Firdosis Schahname, Berlin, 1935, 933 s.
H. ՚Amid, Farhang-e fārsi, Tehrān, 1979, 1256 s.
H. Bailey, Dictionary of Khotan Saka, London,1979, 559 p.
H. Inju Širāzi, Farhang-e Jahāngiri, Mašhad, Mousese-ye čāp o entešārāt-e danešgāh-e Mašhad, 2 ǰ., 1351/1971, ǰ. I, 1335 s., ǰ. II, 700 s.
H. Kirakosyan, A. Sargsyan, On the Appropriation of Lexicographic Methods of Kemālpaşazāde's (1468-1534) Glossary Daḳāyiḳu l-ḥaḳāyiḳ, Diyâr, Ergon, Zeitschrift für Osmanistik, Türkei- und Nahostforschung – Journal of Ottoman, Turkish and Middle Eastern Studies, 2. Jahrgang, 1⁄2021 | Heft, p. 14-27:
H․ Razi, Dānešnāme-ye Irān-e bāstān, Tehrān, 1381/2002, 3268 s.
I. Pala, Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü, Istanbul, 2004, 512 s.
K. Hasanli, L Ahmadiyān., Kārkard-e rang dar «Šāhnāme»-ye Ferdowsi,Tehrān, Faslnāme-ye «Adab¬pa¬žuhi», 2007, doure-ye I, š. II, 192 s.
M. Hasandust, Farhang-e rišešenāxti-e zabān-e fārsi, Tehrān, Farhangestān-e zabān o adab-e fārsi, 1393/2014, 4 ǰ., ǰ. I, 575 s., ǰ. II, -1410 s., ǰ. III, -2080 s., ǰ. IV, -2954 s.
M. Mo’in, Farhang-e fārsi, Tehrān, 1977, 4 j., ǰ. I, -1372 s., ǰ. II, -2774 s., ǰ. III, - 4240 s., ǰ. IV, -5277 s.+317s.
M. Ramzāni, A. Goli, Gune-i az bā¬zi-e šat¬ranǰ dar Šāhnāme-ye Ferdowsi va sanǰeš-e ān bā anvāʾ-e digar, Dofaslnāme-ye Āyene-ye mi¬rās, Teh¬rān, 1394/2015, š. 56, 365 s.
M. Rastigārfasā’i, Farhang-e nāmhā-ye Šāhnāme, Tehran, Pažuhešgāh-e olum-e ensāni va motale’at-e farhangi, 1388/2009, 2 ǰ., ǰ. I, 1281 s.
M. Xalaf-e Tabrizi, Borhān-e Qāte’, Farhang-e fārsi, Tehrān, 1997, 4 j., ǰ. I, 550 s., ǰ. II, -1219 s., ǰ. III, -1922 s., ǰ. IV, -2469 s.
Manučehri Dameqāni, Divān, Tehrān, Entešārāt-e «Heydari», 1348/1968, 472 s.
Naxjavāni Mohammad ebn-e Hendušāh, Sahāh ol-Fors («Sahāh al-Furs»), Tehrān, Entešārāt-e bongāh-e ta¬r¬¬jo¬me o našr-e ketāb, 1355/1976, 363 s.
O. Xayyām, “Nouruznāmeˮ, Tehrān, 1933, 148 s․
Onsor al-maʼali Keykavus, Qābus nāme, Tehrān, 1956, 239 s.
T. Noldeke, Hamāse-ye melli-ye Irān, Tehrān, 1947, 175 s.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2024 Բանբեր Երևանի համալսարանի
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License.
